Halk Ozanı Efgani

Kara şalvar giymişti. Elinde bastonu vardı. Kısa boyluy­du. Hiç makas değmemiş sakalı yarı beline uzanıyordu. Bacağı bir yana aksa­yordu. Topal Hoca köye yukarı yürüyor­du.

Hoca Dede'nin Hangi eve gideceği belli değildi. Gittiği evler belli olduğu için gelişi bil­dirilmişti. İskambil, tavla gibi oyun oynanıyor-sa, bunlar saklanmıştı. Hoca Efendiye göre bunlar günahtı ve oynanmama­lıydı. Köylü ona aşırı saygı duyardı. Bu yüzden kimse onun bulunduğu yerde eğlence­lik oyun oynamazdı.

Bir tarihti, bir görgü ve bilgi birikimiydi Topal Hoca. Osmanlı'nın son dönemini dolu dolu yaşamıştı. Belleği Balkan savaşı yıllarına uzanıyordu. 1. Dünya savaşına topal olduğu için katılamamıştı. Ama köyün dağılışını, yıkılışı iz-lemişti. Sonradan yeniden kuruluşuna tanık olmuştu. Cumhuriyet dö­nemini, Atatürk devrimlerini yaşamıştı. İkinci Dünya savaşı­nın bunalımlı yıllarını ruhunda duymuştu. Mamaş için yüz yıllık çınar sayılırdı. Canlı tarihti bir bakıma. Yaşantısını kitaptan öğrendikleri ile birleştirmişti. İbrahim Hakkı Mârifetnamesi, Fazilet, Kur'an, daha onlarca kitap sürekli baş ucunda bulunurdu. Okurdu, düşünürdü, yorumlardı. Mamaş'ta oluşmuş halk medrese­sinin son hocasıydı. Feryâdî, Aşık Hasan, Suzânî, Revânî, Yüzübenli, Figânî tümünün deği­şik biçimde arkadaşıydı. Herkes birbiriyle küskün olabilirdi. Ama herkes onunla barışıktı. Saz çalmasını pek beceremezdi. Zaten Aşık da sayılmazdı. O "hoca" ydı, o "ozan" dı.

Köyde okul bulunmadığı dönemde öğretmenlik yapıyordu. En küçüğünden en büyüğüne bir yığın gencin aynı odada ders gö­rürdü. Günü gününe bunların derslerini izler, kimin ne yaptığı­nı ne yapacağını bilirdi. Böyle günlerden birinde, öğrencilere ödev verip kendi paltosunu başına çekmişti. Uyuyordu. İki saat sonra uyanmıştı. Ama gerçekte Hoca dede uyumamış, uyur gözükmüş, herkesin ne yaptığını izlemişti. Başka bir gün ise, öğrencilere ödev verip biraz dışarı çıkmıştı. Ama öğrenci­lerin ekeleri onun ardından dışarı çıkmışlar, oyuna tutuşmuş­lardı. Oysa Hoca, hemen gelmiş, eline çubuğunu alıp odanın kapısının arkasına gizlenmişti. Öğrenciler teker teker geli­yorlar, kapının deliğinden içeri bakıp, Hoca'nın olmadığını görünce gönül rahatlığı içinde içeri dalıyorlardı. O anda da çubuğu yiyorlardı. Böylece Hoca dedeyi atlatmanın olanak­sız olduğunu öğreniyorlardı.

Bir kış gecesi arkadaşları ile içki içmişti. Kar, duman sav­rulurken oğlu Cemâl sırtına alıp götürüyordu. Savrulan karlar arasında Hoca dede oğluna seslendi:

“Oğlum Cemâl beni nereye götürüyorsun?”

Oğlu kurnazca bir yanıt verdi:     

“Seni Ayşe Bibi'min evine götürüyorum baba.”

Ayşe Bibi, Hoca Dedenin eski sevgilisiydi. Hoca Dede bu olaya pek mutlu oldu. İçinden gelerek şöyle yanıt verdi:

“Oğlum Cemâl, göksünde ak tüyler bite!”    

Ne ki, bir süre sonra kendi evlerine doğru gittiklerini an­layınca oflamaya başlamıştı.

Son yıllarında elleri titriyordu. Bunun için doktora gitmiş­ti. Doktor sağlıklı yapısına hay­ran olmuştu. Bol bol takılmış­tı. 1964 yılı Kasım ayının karlı bir gününde yaşamdan ayrıl­dı. Uzun ve dolu dolu dolu yaşamıştı. Onurlu bir yaşam sür­müştü. Kimsenin hakkını yememiş, kimseyi incitmemişti. Alevi toplum düzenine göre düşkün olmamıştı. Ama bir kez, o da yine yaşamının son yıllarda, kendi kendini düşkün sanıp ceme gelmeye utanmıştı. Oysa kendisini düşkün saydığı olayla hiç ilgisi yoktu. Olay şuydu: Kız torunlarından biri evli biriyle kaçmıştı. Bu durumda düşkün sayılıyordu. Köyde cem vardı. Hoca dedenin canı gidiyor­du, ama ceme gidemi­yordu. Köyün kutsal er­kân ağacı Hoca dedenin evinde bulu­nurdu. Perşembe akşamı erkânın çıkması gerekiyordu. İşte o gün dayanamamış, erkânı alıp geldi. Cemin başköşesinde yerini aldı. Özeleştirisini yaptı. Bu olayda kendisinin en kü­çük sorumlu­luğu yoktu. Zaten daha önce oğlu, kendini din­le­memişti. Tanrının buyruğunu sındırmış toru­nunun nişanını at­mışlardı. Sonra da torun kaçmıştı. Doksan yaşındaki koca Hoca Dede yumuşak yumuşak toplum önünde bunları anla­tır­ken ağlamıştı. Halk divanında suçsuzluğunu kanıtlamıştı.

Ölüm töreninde yaklaşık tüm gençlik arka­daşları bulunu­yordu. Yüzübenli, Revânî, Kemteri. Bir yaşlı çınar devrilmiş­ti. Köy için boşluğu doldurulamayacak bir çınar. Pek çok deme yazmıştı. Ama yitip gitmişti. Belleklerde yalnız beş demesi kalmıştı.

                                                  1

Gönül ne beklersin gurbet ellerde?

Gidelim sılaya gayri yaz geldi.

Açılmış nergizi, susam sümbülü

Bağların zamanı güllü yaz geldi.

Müddeti yetince her şey erişir.

Irmaklar coş edip sular karışır

Enginde ovada gözler kamaşır

Dağlar kemha giymiş allı yaz geldi.

Hasretın firakı figâna başlar

Akıyor gözümden kan ile yaşlar

Çiçek devşirmeyi arılar işler

Kovanlar meydanda ballı yaz geldi.

Tahammül olunmaz hublar hâline

Güzeller çıkıyor seyran yerine

Efgânî de sazın almış eline

Ağlayarak çalar telli yaz geldi.

İbrahim Aslanoğlu burayı "Doğrusunu düşün dalma derine" bi­çiminde vermiştir.

              2

Mayil oldum bir muhabbet nanine

Aldım kokuladım güllerinizi

Gözüm görüp kulaklarım dinlese

Ne perdeden çalar tellerinizi

Eğer elim erişirse bahara

Deruni sinemde onulmaz yare

İlahi mevladan ola bir çare

Fikrim bir de gezmek ellerinizi

Aşkın kemendini taktım boynuma

Melâmet hırkasın giydim eğnime

Türlü türlü hayal gelir gönlüme

Fikrim bir de sarmak bellerinizi

Aşıklar özüne sürem fendimi

Ayırmam boynumdan aşk kemendimi

Aşkın seli yıkar polis bendini

Muhkem yap, taşırma göllerinizi.

Efgânî'yim yetmiş sekizdir yaşım

İmamlar aşkına döktüm göz yaşım

Muaviye'yle aran nasıl kardeşim?

N'olur beyan eyle hallerinizi.

             

              3

Mürüvvet yok mu aman basılmaz

Yavrusu körpedir sesi kesilmez

Bohçası dürülü sandık açılmaz

Gençken avladın gelini felek

Soldurmadın yeşilimi alımı

Taze fidan iken büktün belimi

Topraklara serdin telli gelini

Gençken avladın gelini felek

Yaşı on yedi yirmiye varmadı

Yavrusunu sinesine salmadı

Çok yere başvurduk çare bulmadı

Gençken avladın gelini felek

Haçça diye çağırırım duymuyor

Küsmüş darılmıştır neden gelmiyor

Sabahleyin el suyumu koymuyor

Gençken avladın gelini felek

*Efgânî bu deyişi genç yaşta ölen gelini için yazmış.

                                                  4

Ne kadar met etsem azdır şanında

İnci sedef dürden güzelsin güzel

Sallandıkça kara bağrım ezersin

Selviler dalından güzelsin güzel

Hasret koyma bir buse ver yanaktan

Eğer korkar ise yaradan haktan

Ab-ı zemzem damlar şeker dudaktan

Oğulun balından güzelsin güzel

Budur aşıkların gönlünde fendi

Ne ağayım ne bey ne de efendi

Bir su ver içeyim yüreğim yandı

Ağustosta kardan güzelsin güzel.

Kaşların velvecni alnın vedduha

Öylesi gözlere yeter mi baha

Ne desem az gelir gül yüzül maha

On beşlenmiş aydan güzelsin güzel.

Nesli resul musun ey serv-i kamet?

Seni meth etmeye olmaz nihayet

Cemâlin görenler istemez cennet

Firdevs-i âlâdan güzelsin güzel.

Göğsüne kurulmuş taht-ı Süleyman

O billur memeler her derde derman

Efgânî'nin canı yoluna kurban

Bayram günlerinden güzelsin güzel.

              5

Doğrusu çok gezdim aşk sevdasına

Güzeli gözünden çakarım yahu

Bir liman bulursam aşk denizinde

Yanaşır kancayı takarım yahu

Sakın aşk atını uğratma hana

Hakikat sırrını söyleme keme

Elime geçerse kar topu meme

Avcuma alır da sıkarım yahu

Yaşım altmış beştir yüze de varsam

Adım atamayıp takattan kalsam

Gözleri sürmeli bir güzel görsem

Alıcı göz ile bakarım yahu

Canım kurban güzellerin soyuna

Güzeller içinde güzel huyuna

Ela gözlerine usul boyuna

Vücudum temelin yıkarım yahu

Efgânî bir gördüm, bir daha görsem

Billur memelere yüzümü sürsem

Başlayıp da çaprazına sarılsam

O zaman abayı yakarım yahu.